KOHA E MORRAVE
Tregim
Nga KOLEC TRABOINI
Duke parë flakët e bunkerit të madh në
mes të Tiranës, më 8 dhjetor 2015, Sokol Mirajt seç ju kujtua koha e morrave.
Në fakt kishte dëgjuar për morrisjen e partizanëve te mardhur përmes dimrit e
të ftohtit kur nga Shqipëria shkuan matanë kufirit për të ndihmuar vëllezërit e
tyre ideologjikë jugosllavë. Por thënë hapur për të shtruar me zjarr e plumb
shqiptarët e Kosovës që e kishin mendjen veç për nacionalizëm e bashkim me
Shqipërinë. Ashtu siç ishin larë e pa larë u plasi morri dhe shumë i fshiu.
Një morr i keq që nuk u shqitej
njerëzve të cilët ku mbilleshin nuk korreshin, stan në stan e skërkë në skërkë.
Madje disa i zu tifo, lanë frontin ku gjermanët më shumë iknin vetë se i
ndiqnin kundërshtarët. Kësisoj partizanët u kthyen për në Shkodër në Spitalin
Civil, ku shërbente doktor Karagjozi, që bëhej copë për t’i shpëtuar prej kësaj
epidemie të keqe. Por që të zhdukej tifo duhej më parë të zhdukej morri. Po si
ta zhduknin. Morri po të hyri në veshjet e trupit nuk ikën më.
Këto ishin tregime që kishte dëgjuar,
ndaj të cilëve ishte shpesh indiferent, por kur e dërguan ushtar në Kam të
Tropojës, ku flinim në një hangar prej dërrasash me dyshek prej kashte, atëherë
Sokol Miraj i kuptoi akoma më mirë historitë me morra. Morri ishte një insekt i
vogël që mezi ta zinte syri, ishte i përhimët por edhe rozë, barkun e kishte të
zi. I pështirë sa më nuk bëhej. I grinte të shkretët rekrutë të rinj, por çfarë
të bënin. Nuk dinin si të shpëtonin prej tyre. Gjallesat e vogla futeshin në
vendet më të ngushta të rrobave dhe nuk shiheshin. Kur trupi binte në qetësi,
pra kur rekrutet flinim, ata dilnin e i pickonin e u thithnin gjakun. Çfarë
torture. U ankuan në komandë, por një farë komisari u thoshte se kur të bëhej
morri sa ju, atëherë po, keni të drejtë të ankoheni dhe komanda do të marrë
masa e do ta gjejë një zgjidhje.
Kësisoj komisari u dukej si të ishte
aleat i morrave, ndaj dhe e quanin komisar “Ali Morri”. Më së fundi Komandant
Kanani, pogradecar ky, që ishte diçka më i arsyeshëm, u dha leje të shkonim në
përroin më të afërt të repartit, të merrnim me vete kazanët dhe atje të hidhnim
rrobat në ujë të valuar. E bënë disa herë atë punë, por morrat shtoheshin. Ca
thoshin kishin bërë vezë. Ngordhnin morrat e vjetër e dilnin nga vezët morra të
rinj, por edha ata ishin morra. Sojsëz. Madje më të këqij se baballarët e tyre
morra. S’kishte gjë më të keqe se kur të pllakoste morri në dimër.
Aty nga marsi, kur ende kishte borë
pllajave, morën rroba të reja nga kapteri i kazermimit dhe me kazanin e madh
shkuam drejt lumit, përposh Helshanit, aty ku ndahej Tropoja me Kukësin.
Ndaluan pranë një ure, një vendi që quhej Va Spas e që tashmë e ka përmbytur
liqeni i hidroçentralit të Fierzës. Dy nga rekrutët e rinj vendosën të mos i
lanim rrobat. Punë e kotë -thanë. Rekrutët e tjerë i shihnim se kishin
kryqëzuar duart e nuk po bënin gjë prej gjëja ndaj i pyetën. Po ju more, nuk
keni morra ju? Kemi, thanë ata të dy njëzëri, e çfarë morrash. Na është bërë
morri sa gishti. Njëri nga ata Futi dorën nën këmishë e atje ku i kruhej më
shumë kapi një morr. Ishte më i bëshmi, thua ishte kryetari i morrave të
këmishës së ushtarit. E kapi fort dhe e fluturoi drejt flakëve të zjarrit që
kishin bërë rekrutët e tjerë. Veç kur papritur morri që hodhi drejt zjarrit,
sapo u fut në mes të flakëve pëlciti… puf. Të gjithë qeshën me të madhe. Nuk
kishin të pushuar. Atë çast ata të dy, që e kishin bërë me fjalë më parë, u
zhveshën dhe nisen ti hedhin rrobat në zjarr. Këmishët, qaforet, pecet e
këmbëve madje edhe brekët e gjata. Paf-puf-paf….pëlcisnin morrat në flakë.
Kështu bënë edhe rekrutët e tjerë. U lanë me ujin e ngrohtë të kazanit duke i
hedh njeri-tjetrit me sapllakë. U thanë, u veshën e nisën të ndjehen më mirë.
Do ti që nuk po kruheshin më. Po kjo i përket një kohe të largët. Ishte kohë
diktature. Diktaturë komisarësh. Diktaturë morrash.
Kur po shihte flakët që dilnin nga
bunkeri në ndërtim i Ministrisë së Brendshme që e ndezën ish të përndjekurit
politike të regjimit komunist ne shenje proteste ndaj Qeverise, Sokol Mirajt ju
kujtua koha e morrave dhe tha me vete, a mos vallë në vitin 1991 nuk i dogjëm
kapomorrat e kuq, ndaj vazhdojmë të kruhemi edhe sot e kësaj dite. T’i kishim
djegur morrat edhe vezët e tyre nuk do të pillnin kaq shumë morrat e rinj.
Shihte flakët dhe ju kujtuan edhe morrat e partizaneve. Sa shumë morri ka
gëluar në këtë vend, mendoi. I kanë pirë gjakun njerëzve me një babëzi të pa
cak. Lubi paskan qenë. Ndaj edhe sot e kësaj dite vazhdojmë të jetojmë kohën e
morrave, mendoi Sokol Miraj, ndërsa përqaste kohët e shkuara me të sotmen. Ca
thonë se më i keqi ishte morri i kuq. Mundet por edhe ata morrat e zinj që i
pickonin pa mëshirë në dimrat e egër në jetën e tij prej rekruti në Malësi të
Gjakovës nuk ishin të pakët.
Eh, more komisar Ali Morri, se ç’mu
kujtove në këto ditë të ftohta dhjetori. Morrat janë morra kudo ku ndodhen
sepse kudo që na gjejnë na pickojnë. Ndaj duhen flakëruar puf-paf-puf për të
shpëtuar nga pickimet e tyre të lemerishme. Se thënë të vërtetën, po bëre
kompromis me morrin, siç u bë në vitin e përmbysjes së madhe të morrisjes, me
sentencat marroke, jemi kundërshtarë por vëllezër, të piu morri. Sikur t’i
kishin përvëluar ca kapomorra në 1992 nuk do të kishim as bunkerë sot e një
çerek shekulli të përmbysjes së diktaturës, filosofoi Sokol Miraj dhe vazhdoi:
por as portreti i kryemorrit të kuq, nuk do t’ na shfaqej si kukudh në
bulevard. Në fund të fundit ka një të vërtetë, duan apo nuk duan andej nga
Evropi, kur nuk i djeg morrat, kruhesh tërë jetën.
Dhjetor 2015
