ÇEÇENET E PERIFERISE
1-
Ai banonte në një pikë të globit, dhe ashtu si bota kish hequr dorë nga ai,
është afërmendësh e arësyeshme që edhe plaku njeri të hiqte dorë nga bota.
Fillimisht kish lënë në harresë qytetërimin, i cili e lodhte, e dërrmonte, aq
me tepër se shkëlqimi marramendës e tundues, pasi i kishte vërvitur trupin,
tashmë i valëviste shpirtin si një flamur kombëtar i reckosur që era e
frynte nëpër hatllat e atdheut me tjegulla të thyera.
Hoqi këmbët zvarrë i tmerruar nga azilet e pleqve dhe si gjeti një hapësirë
djerr diku në periferi, ku qyteti herë dukej e herë zhdukej në vartësi të
tymnajave e avujve mbytës. Aty mblodhi çfarë i kish mbetur nga treçerek
shekulli jete në një erozion të jashtzakonshëm. Kishte periferive mjaft si ai,
që i afruan mbështetje me shumë dëshirë, me qëllimin e mirë që të ishin pranë e
pranë në ditët e fundit. Edhe pse pleqëria kërkon ngrohtësinë njerëzore, ai
tundi kokën me shpoti sepse e mbante vehten akoma lart. Kish mbetur në shpirtin
e tij një vatër ose një shkëndije akoma e pafikur e inteligencias që e bënte të
mos ta quante vehten fare i zakonshëm. Se fundja diçka kish lëçitur, kish
kënduar mendje të ndritura e nëse jeta e vuri poshtë, shpirti rrezatonte
një shpresë të ngrohtë se një ditë ai nuk do të ishte ndër të zakonshmit. Ishte
këmba e fundit e shkallës së drujtë për të zbritur në sheshpushimin ku hapeshin
dyert e ferrit të jetës, por gjithesesi ende nuk kishte zbritur. Ende ishte i
qëndrueshëm. Si i derdhur në baltë, mbi një bazament të lagësht ku vinte era
kalbësirë, e ku një krimb përditë grryente për të sosur çfarë ende kish mbetur.
E ky krimb më shumë grryente në mendje, gëlltiste copëzat e shpresës. Ajo
brejtje sikur i kafshonte zemrën, e megjithatë qendronte i heshtur si një
dinjitar e shumë larg nga ata që kishin të njejtin fat të periferive.
I shihte të tjerët, bashkëfatësit e vet, që rropateshin sa herë vinte
makina e ndihmave humanitare që shkarkonte si pa të keq aty pranë kasolleve,
dhe i përbuztëte.
Sollën një herë një dollap, në gjendje pak a shumë të mirë, që mund të
përdorej edhe si vend ushqimesh edhe si bibliotekë, sepse rrobat i varte nëpër
gozhda, por ai nuk kishte venë dorë mbi dollapin. Ja sollën deri tek dera e
kasolles, dhe duke e ditur natyrën e tij krenare, ja lanë aty dhe ikën si pa u
ndjerë. Dy ditë qëndroi dollapi përjashta mirëpo kur papritur u dyndën retë, ai
vendosi ta fuste në kasolle. Ishte i vetmi rast kur thirri për ndihmë. Ata që
erdhën e kuptuan sepse megjithëse i bashkonte fati i zi i mjerimit shoqëror,
kishte diçka që i ndante. Në një farë mënyre ai ishte dinjitari i tyre,
përfaqësonte gjënë më të mirë që mund të kishte ai grup njerëzish që në
fjalorin e përditshëm quheshin çeçenët e periferive. Sipas kësaj shprehje ai
duhet të ishte kryeçeçeni.
Një ditë tjetër makina solli të mbeturat nga shtëpia e një ministri,
i cili kishte porositur që t’i dërgonin si ndihma për të pastrehët. Rendën të
gjithë çeçenët dhe ropi kush mundi, veç ai nuk lëvizi as këmbët e as qerpikun.
Por ndodhi një çudi, kur njerëzit u ndodhën para një fraku dhe një
kapelje borsalino marke italiane, të gjithë ranë në një mendje se kjo do të
ishte dhurata më e mirë që mund t’i bënin dinjitarit të tyre që e mbante kokën
lart. Shkuan me dhuratën e çmuar te praku i kasolles. Ai i pa diç me përçmim e
diç me qortim e hyri brenda. Eshtë e natyrshme që asnjë nga ata që i
sollën dhuratën të mos guxonin të hynin në kasollen e tij. Heshtën, dhe si e
lanë frakun e borsalinon në prak të derës, u kthyen kokëulur.
Kish nga ata që filluan të flisnin keq. Se nuk do ta pranonin më si
të parin e tyre, si të thuash kryeplak a kryeçeçen. Por kurrsesi si një mbret,
se plaku i vetmuar sillej si të ishte një mbret i vertetë, natyrisht mbret i
mizerjes. Ndaj e lanë...madje edhe nisën ta harrojnë, e veç ndonjeri kujtohej
t’i çonte ndonje gjë për të ngrënë, se e dinin se ai nuk do të kërkonte edhe
sikur të ishte duke vdekur urie. Por veç vdekjen e tij nuk e donin. Se ai
mishëronte diçka që atyre u mungonte krejtësisht, a mbase edhe mundi t’i kishin
patur në zanafillë por duke zbritur shkallët e shoqërisë u kish humbur
përgjithnjë... E kështu ata e kishin një shkak për ta nderuar, e ai kishte po
të njejtin shkak për t’i përbuzur...
2-
Një prej ditëve të lagura qull, e kur balta të ngjitet deri në skalp, një
grup moshatarësh të tij, që e vështronin nga larg kasollen që binte në sy në
lartësi të kodrës, e panë të udhës të vrisnin mendjen për t’ia lehtësuar jetën
atij që ishte me pranë qiellit por edhe më pranë rrufeve. Në një prej ditëve të
zbarkimit të mbetjeve, në mes të rrangallave që sollën për të ndihmuar të
vobektit e periferive, u pa dhe një qen plak, i strukur e plot frikë se
njerëzit që pa ishin shumë të përçudnuar e madje edhe disi të pistë e dukeshin
si keqbërës.Nuk ish mësuar mesaduket të afrohej me këtë kategori
njerëzore. Në qafën e tij varej një medalion bronxi në të cilën dukej një stemë
mbretërore. Ish e pabesueshme. Si të ishte katandisur një qen monarku në këtë
ditë. Të ketë ardhur me anije nga Anglia ose nje qen sankson i
braktisur në brigjet e Mesdheut. Se anglezët më shumë se kushdo e rrahin
detin. Të jetë hedhur në ujë e të ketë dalë në breg. Kush e di. Shpesh herë
edhe fati i qenëve është si fati i njeriut. Në trill braktis çdo gjë, ashtu si
prej trillesh fati, braktiset prej çdo gjëje e gjendet në kodrën e
shtufit me dhera të kuqerremta njeriu.
I mjeri qen i lagur e i mardhur pa ç’pa e u afrua me njerëzit e periferive
edhe pse nuk ishin të rangut të tij. Por nevoja e mëson qenin me keq se
njeriun. Dhe, sapo i jepnin diç për të ngrënë, ai, qeni fisnik, dilte diku në
ndonjë çukë e shihte horizontin. Kërkonte mesaduket ato hapsira prej nga kish
ardhur. Shihte retë, diellin, hënën, si të thuash ishte një qen meditativ. Si
nje filosof lashtësie. Ndaj dhe njerzit e rrahen mendimin dhe e pane të udhës
qe atë qen t’ia bënin dhuratë plakut të kasolles në bregore.Por duke ditur
sqimën e tij, që kurrë nuk pranonte dhurata nga ata poshtë, që nuk ishin të
serës së tij, vendosën që qenin t’ia dërgonin natën, pa i parë plaku, e kështu
ai nuk do t’i ngryste ditët fare i vetmuar. Ashtu thanë e ashtu bënë. Në një
prej netëve të errta, morën udhën drejt kodrës me qenin dhe si iu afruan
kasolles me teneqe ku nuk pipëtinte asgjë veç gërhimës së moçme, e lanë qenin
aty dhe morën rrugën përposhtë. E mrekullisht qeni mbretëror qendroi aty tek
porta si të ishte pranë kolonave të mermerta të një pallati.
Aty vonë nisi të kuiste. Ase nga frika ase ngaqë e lodhi vetmia.
Kuitja e zgjoi plakun. Hodhi setrën krahëve, ndezi një fener vajguri dhe me të
përpara bëri përjashta derës. Një qen i mardhur. Një herë i lindi ideja ta
trembte, se mos ishte ndonjë qen i zgjebosur, por jo. Ish nje qen i urtë. I
afrueshëm. Sytë e tij ishin sa lutës aq të frikshëm. Plaku u nemit se nuk kish
parë ndonjëherë qen të tillë me sy kaq inteligjent, e sikur prej tyre buronin
mendime. Zgjati dorën dhe e perkëdheli. Qeni kuiti dhe zuri t’i lëpinte dorën.
Plaku mori medalionin që i varej në qafë qenit dhe e pa duke e afruar pranë
fenerit. Nuk po i besonte syve. Një stemë mbretërore. Nisi të alternojë
vështrimin sa nga qeni tek medalioni. Ngadalë u bind se fati i kish përplasur
në këtë bregore për ta ngrysur jetën bashkë. E futi brenda dhe si i shtroi një
batanie të vjetër i tha të ulej e të flinte. Se edhe qentë duhet të flenë,
mendoi plaku, paçka se pleqëria e zbon gjumin.
Nisi të fantazojë se çdo të bëjë të nesërmen. Të nesërmen e të pasnesërmen
që tashmë do të ndryshonte nga e djeshmja sepse kjo kasolle tashme kish dy
frymë. Fiku fenerin e ashtu në ëndërrime e kapiti gjumi me idenë ngazëllyese se
tashmë nuk ish vetëm, se vetmia ish zbuar tutje si mjegullat luginave.
3-
Ai e kishte zakon qe çdo ditë të largohej nga kasollja e tij, e ç’kasolle,
katër dru të ngulur në diell e teneqe rreth e qark e në çati, të kalonte në mes
të rrugicës së ngushtë që të nxirrte në një vend të shkretë që nuk prodhonte
asgjë, aty ku lartohej vetëm një dardhë e egër mbi një kodër shtuf, mbi të
cilën shfrenin forcat e verbëra të qiellit. Sido që ish djegur e
përvëluar me qindra herë, ajo prap kishte nxjerrë një filiz në trungun e
përzhitur e jepte në stinën e vjeshtës ca kokrra të tharta që mezi haheshin nga
të rinjtë me dhëmbë të fortë, se sa për pleqtë, ai frut vlente sa për t’u
sekretuar qendrat e pështymës e t’u bubullonte stomaku që tashmë u ish
zvogëluar shumë.
Ai nuk hante, ai thjeshtë mbllaçitej duke krijuar iluzionin e
të ngrënit. Sapo plaku njeri( sepse në atë kasolle kishte dy pleq) e mbaronte
ritualin dhe e mbështynte dardhën e egër tutje, afrohej aty plaku tjetër,
plaku qen, që gjithnjë i ngjitej nga pas sapo dilte nga kasollja. Si e nuhaste
frutin e hedhur, zgjaste gjuhën e pasi e merrte në mes të dhëmbëve, e hidhte
edhe ai tutje, duke shikuar të zotin ( zot i thënçin), me një vështrim të
turbulluar sikur t’i thoshte qortueshëm „Ç’ha dhe ti?!“, dhe sikur t’i vinte
turp që kishte një të tillë zot të pakullandrisur e për të cilin nuk kishte
kurrfarë shkaku të mburrej sadopak. Atëhere bënte tutje, kinse do ta
braktiste...Dhe plaku qen e dinte , natyrisht aq sa mund te dinë qentë, se tani
plakun njeri do ta rrektëte gjumi, se rreth e qark hundës së tij do të vërtitej
një mizë e madhe, që nuk do ta linte rehat, e se detyra e tij ishte që t’i
qepej asaj mizës që të rrinte rehat plaku tjetër njeri që nuk kish tashmë as
fuqinë e një qeni. E kjo e nervozonte aq shumë qenin plak sa herë herë i bëhej
se do ta braktiste plakun tjetër qe flinte nën hijen e dardhës së egër, ku jeta
e tyre qe lidhur si pas një kulmaku. Aty flinin aty zgjoheshin. Aty fillonte e
mbaronte bota. E qeni plak shpesh kish marrë udhët për hije dardhash te tjera
të egra, por prap qe penduar e kthyer. Çfarë do të bënte plaku njeri pa plakun
qen. Me kë do të llafoste? Me ke do te flinte shpinë më shpinë kur binte muzgu?
E kështu, kokëulur e i penduar plaku qen kthehej sërish.Kuiste.I lëpihej
plakut njeri i cili, megjithëse i rrinte sertë tradhëtarit, prap kthehej dhe
ai. Ndërronte mendje dhe zgjaste dorën të përkëdhelte qenin plak e kështu
vendosej mirëkuptimi.Se fundja mendonte qeni, përderisa nuk kujtohej asnjë
dykëmbësh nga bota e njerëzve, atëhere i binte barra atij, katërkëmbeshit nga
bota e qenëve, t’i qendronte pranë këtij gjynahqari. Dhe rrinte duke
vështruar hapsirat e përzhitura nga vapa, por frymë e gjallë nuk dukej.Veç
ndonjë mizë, ndonjë davan shkurresh fort të bezdisura e fort të hidhura në
pickim. Të pamundurën le të bënte plaku qen, ai e dinte se çfarë do të
ndodhte. Davani do ta gjente një mënyrë për ta pickuar plakun njeri, e ky do të
hidhej i tromaksur. Pastaj do të mbështetej sërish me kurriz në trugun e
dardhës së egër, do të shfrynte hundët, e do të kollitej tri herë me një kollë
të thatë duhani. Dhe plaku qen e dinte se pas kësaj, plaku njeri do të ngrihet
e në gjendje kllapije do t’i drejtohej atij, qenit plak, me një zë disi të
lartë për moshën e vet. Detyra e plakut qen ishte vetëm të rrinte sus, dy
këmbët e para t’i shtrinte mbi shtuf e të vështronte drejt me një qëndrim disi
solemn. Kish vite që qëndronte ashtu sus që në rininë e tij prej qeni, kur këtë
ritual e bënte me kënaqësi, ndërsa tani qe lodhur edhe ai, mirëpo këtë ritual
do të vazhdonte ta bënte sepse kjo i jepte kënaqësi plakut njeri, e , përderisa
e kënaqte të zotin, pse të mos e respektonte dëshirën e tij të çmendur për pak
madhështi. Dhe kështu plaku qen dëgjonte paçka se nga fjalët e plakut asgjë nuk
merrte vesh. Po fundja kjo qe disi e justifikuar, kur nuk e merrnin vesh
njerëzit, e ku mund ta merrte vesh ai që qe thjeshtë një qen.